Marin Marais (1656-1728)

Urodzony w Paryżu 31 maja 1656 roku jako syn szewca - zmarł 15 sierpnia 1728 roku w Paryżu. Dzięki wujowi, Louis Marais, który był księdzem w królewskim kościele Saint-Germaine-l'Auxerrois w Paryżu młody Marais w roku 1667 został chórzystą w tym sławnym kościele. Dla utalentowanych chłopców a matrise - szkoła choralna - stwarzała wielkie możliwości kariery. Poza zapewnieniem wiktu i opierunku uczono tam łaciny, kompozycji muzycznej, teorii muzyki czy gry na instrumentach. Jego edukacją zajmował się jeden z najlepszych w owych czasach nauczycieli w Paryżu - Francois Chaperon. Jednym z rówieśników Marais w chórze był zaś późniejszy kompozytor i organista, dyrektor Kaplicy Królewskiej i surintendent de la Musique de la Chambre du Roi - Michel-Richard Delalande.

W wieku 16 lat (w 1672 r.) Marin Marais opuścił szkołę i chór, aby zostać uczniem Monsieur de Sainte-Colombe (1640? - 1690?), muzyka i kompozytora na violę da gamba o wielkiej renomie. Viola da gamba dopiera zaczynała zdobywać we Francji popularność, a francuska szkoła gry na tym instrumencie wiele zawdzięczała muzykowi kardynała Richelieu - Andre Maugars (c. 1580 – c. 1645) - który wprowadził we Francji angielskie innowacje (kilka lat spędził na dworze Jakuba I Stuarta) i być może był pierwszym francuskim wirtuozem w grze na violi da gamba. Marin Marais ponoć dość szybko prześcignął mistrza - według relacji Evrarda Titon de Tilleta (Le Parnasse francois, 1732) Sainte-Colombe zaprzestał nauczania po 6 miesiącach uznawszy, że uczeń jest już od niego lepszy - i w wieku 20 lat (1676 r.) został zaangażowany do zespołu muzyków królewskich (musiqueur du Roy) prowadzonych w owym czasie przez Jeana Baptiste Lully'ego. Radził sobie na tyle dobrze, że 3 lata później (1679 r.) uzyskał pozycję ordinaire de la Chambre du Roy pour la viole - podpisany przez króla Ludwika XIV i jego ministra finansów Jean Baptiste Colberta patent wskazywał, iż ma zająć miejsce Gabriela Caigneta. Dzięki umiejętnościom muzycznym uzyskał wsparcie Jeana Baptiste Lully'ego i grał w orkiestrze królewskiej wykonującej jego wielkie utwory. Pozycję tę utrzymał aż do 1725 r., czyli niemal do śmierci (zmarł w 1726). Funkcję objął po nim jego najstarszy syn - Vincent. Evrard Titon de Tillet twierdzi, że Marais odszedł w pokoju, zajmując się na starość swym ogrodem i okazyjnie dając lekcję gry na violi w swym domu w Paryżu (Rue de l'Oursine, Faubourg St Marceau).

O życiu osobistym Marin Marais niewiele wiemy - podobnie jak o jego mistrzu, de Sainte-Colombe. Jedynie tyle, ile zechcą nam powiedzieć oficjalne dokumenty - np. księgi parafialne. Stąd właśnie wiadomo np., że 21 września 1676 r. poślubił mieszkankę Paryża - Catherine d'Amicourt - z którą miał 19 dzieci (sic!). Czworo z nich - trzech synów i córka - miało pójść w ślady ojca i zostać violinistami.

Trzeba przyznać, że Marais bardzo szybko uzyskał uznanie i zanim osiągnął trzydziestkę stał się - wraz ze swym mistrzem - największym wirtuozem owych czasów w grze na violi. Pod względem muzycznym trafił w szczyt konfliktu dotyczącego stylu muzycznego we Francji. Tak jak i w innych regionach Europy tak i tu żywy styl włoski próbował zdominować gusty muzyczne. Do 1687 r. opór "Włochom"stawiał Jean Baptiste Lully, "francuski Włoch" Ludwika XIV, królewski muzyk i kompozytor (a przy okazji współpracownik Moliera). Jednak po jego śmierci moda na muzykę Bononciniego, Stradelli czy Scarlattiego powróciła ze zdwojoną siłą (jednym z ważniejszych jej francuskich admiratorów był Antoine Forqueray). W tym kontekście należy widzieć anty-włoski styl 4 oper, czy też dramatów lirycznych [Alcyone, Semele, Ariane et Bachcus, Alcide] Marin Marais, które są wyraźnie w stylu Lully'ego - jasne i wyraziste deklamacje, recytatywy z lekką tendencją muzyczną, harmonijna muzyka służąca lepszemu rozumieniu tekstu.
Także przewaga violi da gamba (introwertycznej, trzeźwej, pohamowanej) nad (rozemocjowanymi i szalonymi) włoskimi skrzypcami - jest dla francuskiego muzycznego "ruchu oporu" typowa.

Do jego najważniejszych muzycznych dzieł należy przede wszystkim 5 ksiąg Pièces de viole (czyli: utwory na violę; w luźnym tłumaczeniu: kawałki na violę) - 598 utworów na violę solo, 18 na dwie viole i 21 na trzy viole, wszystkie z akompaniamentem basu. Publikowane w przeciągu ok. czterdziestu lat utwory są nie tylko dowodem dojrzewania muzycznego Marais jako kompozytora i muzyka, ale także świadectwem zmian gustu ówczesnej publiczności (por. np. zmiany w układzie suity). Wydania Pièces de viole zawierają, poza nutami, także informacje o ozdobnikach, sposobie grania na violi, jak też uwagi dotyczące wykonywania tych utworu zgodnie z dobrym gustem.

Dzieła - muzyka instrumentalna:
Pièces à une et à deux violes, Ks. I (20.08.1686, tylko viole, 1.03.1689 - po raz pierwszy opublikowany z akompaniamentem basso continuo)
Basses continues des pièces à une et deux violes avec une augmentation de plusieurs pièces particulières en partition (opublikowany 20.12.1692, zadedykowany Marie-Anne Roland)
Pièces de violes, Deuxième livre (1701), zawiera 32 couplets on "Les folies d'Espagna"
Pièces de viole, Troisième livre (1711)
Pièces à une et à trois violes, Quatrième livre (1717)
La gamme et autres morceaux de symphonie pour le violon, la viole et la clavecin (1723)
Pièces de viole, Cinquième livre (1725)
145 Pieces for viol (c. 1680), ok. 100 utworów została opublikowana w ks. I - III
Concerto for violin and orchestra (zaginiony)
Concerto for viol and orchestra (zaginiony)

opery:
Idylle dramatique of 1686 (muzyka zaginiona) - 1 wykonanie w pałacu wersalskim
Alcide (1693, we współpracy z synem Jeana Baptisty Lullyego - Louisem Lully)
Ariane et Bacchus (1696)
Alcyone (premiera - 18.02.1706) - wielki sukces - utwór skomponowany zaraz po uzyskaniu funkcji conducteur (dyrektora?) opery paryskiej; 1 wykonanie w Paryżu w Palais Royale;
Semele (1709) - niepowodzenie sceniczne
Pantomime des pages (z Louis Lully, muzyka zaginiona)

muzyka sakralna:
Te Deum (1701) for the recovery of the Dauphnis (zaginione)
Motet Domine salvum fac regem (1701) for the recovery of the Dauphnis (zaginiony)

dyskografia:
[wkrótce]
ikonografia:
- portret autorstwa André Bouysa (patrz ilustracja na szczycie strony)
- portret autorstwa Jeana Dieu de Saint-Jean przechowywany w muzeum w zamku Blois (?)

filmografia - powieści:
Pascal Quignard, Tous les matins du monde, Paris 1991 (Gallimard)
Tous les matins du monde, reż. Alain Corneau, 1991 - o tle historycznym filmu patrz tutaj
Liquid Sky, reż. S. Tsukerman, 1983 - niektóre utwory na ścieżce dźwiękowej do filmu to interpretacje dzieł M. Marais

bibliografia - źródła informacji - linki:
J. Dunford, P.-G. Girault, Un portrait du musicien Marin Marais par Jean Dieu de Saint-Jean au musée du château de Blois, "Cahiers du château et des musées de Blois", nr 37, (2006-2007), s. 14-21.
S. Milliot, J. de La Gorce, Marin Marais, Paris, Fayard, 1991.
strona internetowa - musicolog

antropologia muzyki antycznej - literatura

A. Seeger, Music and Dance (w:) Companion Encyclopedia of Anthropology, red. T. Ingold, London 1994, s. 686-705.

Flora R. Levin, Greek reflections on the nature of music, Cambridge, New York 2009.
Zsigmond Ritook, Griechische Musikästhetik: Quellen zur Geschichte der antiken griechischen Musikästhetik, Frankfurt am Main, N.Y. 2004.
Giovanni Comotti, Music in Greek and Roman culture, transl. R. V. Munson, Baltimore 1989.
Sophie Gibson, Aristoxenus of Tarentum and the birth of musicology, N.Y. 2005.
Renata von Scheliha, Vom Wettkampf der Dichter: der musische Agon bei den Griechen, Amsterdam 1987.
Warren D. Anderson, Ethos and education in Greek music; the evidence of poetry and philosophy, Cambridge 1966.
Alain Baudot, Musiciens romains de l'antiquite, Montreal 1973.
Synaulía: cultura musicale in Grecia e contatti mediterranei, red. A.C. Cassio et al., Napoli 2000.
Eckhard Roch, Chroma, Color, Farbe: Ursprung und Funktion der Farbmetapher in der antiken Musiktheorie, Mainz 2001.
Mousike et Arete. La mousique et l'ethique de l'antiquite a l'age moderne. Actes du colloque international tenu en Sorbonne les 15-17 de/cembre 2003. red. F. Malhomme, A. G. Wersinger, Paris 2007.
Francesca Berlinzani, La musica a Tebe di Beozia: tra storia e mito, Milano 2004.
Sheramy D. Bundrick, Music and Image in Classical Athens, 2005.
Annemarie Jeanette Neubecker, Die Bewertung der Musik bei Stoikern und Epikureern: eine Analyse von Philodems Schrift "De Musica", Berlin 1956.
H. A. Shapiro, Mousikoi Agones: Music and Poetry at the Panathenaia (w:) Goddes and Polis. The Panathenaic Festival in Ancient Athens, Princeton 1992, 52-75.
Andrew Barker, Athenaeus on Music, (w:) Athenaeus and his World: Reading Greek Culture in the Roman Empire, ed. D. Braund, J. Wilkins, Exeter 2000, s. 434-444.

Antropologia muzyki - zagadnienia

1. Pochodzenie, rekrutacja i edukacja muzyków - od Janka muzykanta do konserwatorium;
2. Muzycy-amatorzy a "zawodowcy" - między profesją a sztuką jest miejsce dla całej muzyki (parafraza M. Sahlinsa);
3. Zarobki muzyków;
4. Ubiór i gesty - ciało i muzyka;
5. Płeć muzyki;
6. Muzyk między prestiżem a marginalizacją społeczną
7. Wędrowni muzycy - Muza na gościńcu?
8. Organizacje, gildie, stowarzyszenia zrzeszające muzyków - od technitai peri tou Dionysou do ZAiKS
9. Zapis muzyczny i rozpowszechnianie utworów;
10. Ruchy awangardowe wśród muzyków czyli: Trzeba się wystrzegać przełomów i nowości w muzyce, bo to w ogóle rzecz niebezpieczna. Nigdy nie zmienia się styl w muzyce bez przewrotu w zasadniczych prawach politycznych. Tak mówi Damon, a ja mu wierzę. [Platon Resp. 4.424c]
11. Muzyka jako element komunikacji społecznej
12. Przestrzeń publiczna/prywatna, w której funkcjonuje muzyk/-a;
13. hierarchie instrumentów
14. wyobrażenia o muzykach i muzyce
15. język opisu muzyki i jej oddziaływania na słuchaczy
16. Zachowania muzyków i publiczności w czasie koncertów
17. współzawodnictwo między muzykami - od agonu do Eurowizji
...

* kolejność zagadnień jest przypadkowa
** zagadnienia są w wersji roboczej i lista będzie podlegać przeróbkom
*** lista zagadnień jest częścią przygotowywanego projektu badawczego
**** gwiazdki są fajne...