Urodził się 7 maja/25 kwietnia 1840 r. w Wotkińsku, w rodzinie drobnych posiadaczy jako drugi syn spośród czwórki dzieci. Ojciec, Ilia Pietrowicz, był inżynierem technologiem, naczelnikiem miejscowej huty - jednej z największych po europejskiej stronie Uralu. Ukończył Instytut Górniczy w Petersburgu uznawany za jeden z najlepszych w Rosji: oprócz przedmiotów fachowych uczono tam tańca, śpiewu i muzyki. Ilia Pietrowicz, choć nie obdarzony talentami artystycznymi, lubił muzykę, w Instytucie nauczył się grać na flecie. Wyjeżdżając na prowincję zabrał ze sobą orkiestrion – rozrywka zarówno dla rodziny, jak i miejscowych.
Matka, Aleksandra Andriejewna z domu Assiere - córka francuskiego emigranta, który przyjął obywatelstwo rosyjskie. Ukończyła szkołę dla osieroconych dziewcząt w Petersburgu, grała na fortepianie i gry nauczyła swego syna.
Pietia był bardzo zdolny; w wieku czterech lat zaczął uczyć się wraz ze starszym rodzeństwem języków i przedmiotów szkolnych – po dwóch latach nauki czytał swobodnie po francusku i niemiecku; był czuły na krzywdy wyrządzane słabszym, miał „dobre serce”, wrażliwy na piękno przyrody; pisywał wiersze, z których przebija sentymentalne umiłowanie ojczyzny. Uczył się pieśni ludowych zasłyszanych od robotników kopalnianych, w domu matka śpiewała romanse – uwielbiał słuchać Słowika Alabiewa. Duży wpływ na ukształtowanie muzycznych gustów miało słuchanie Mozarta, którego utwory były zapisane na ojcowskim orkiestrionie. Godziny wolne od zajęć najchętniej spędzał przy fortepianie - znakomity słuch i pamięć muzyczna pozwalały mu wygrywać wszystko, co usłyszał. Przyzwyczaił się bębnić palcami we wszystko, w co się da – pewnego razu bębniąc po szybie tak się zapamiętał, że ją stłukł i zranił rękę – wówczas rodzice poważnie zwrócili uwagę na zamiłowanie Pietii do muzyki i sprowadzili dla niego nauczycielkę (1845 r.). W 1848 r. rodzina przeniosła się do Moskwy, później do Petersburga – w stolicy nad Newą Piotr wraz ze starszym bratem Nikołajem zostali oddani do szkoły z internatem; ciepło rodzinnego domu zastąpione srogością nauczycieli. Piotr oprócz nauki w szkole miał także zajęcia z wymagającym nauczycielem gry na fortepianie, Filippowem. Dzieci były pod wrażeniem wielkiego miasta, przemęczenie nauką spowodowało apatię i drażliwość – mały Piotr nabawił się nerwicy i już w 1849 r. musiał przerwać naukę. Rodzice zaniechali dalszego kształcenia muzycznego syna.
W 1950 r. matka zawiozła go do petersburskiej Szkoły Prawniczej. Będąc w Petersburgu, poszli do teatru, na przedstawienie Glinki Iwan Susanin - Piotr po raz pierwszy usłyszał rosyjską operę, w której znana mu muzyka ludowa zabrzmiała w wykonaniu orkiestry, chóru i najlepszych śpiewaków. Od tego czasu opera ta stała się jego ulubioną.
W 1861 r. rozpoczął studia muzyczne w klasach muzycznych zorganizowanych przez Antoniego Rubinsteina przy Rosyjskim Towarzystwie Muzycznym. W tym samym roku odbył swoją pierwszą zagraniczną podróż. Zwiedził Berlin, Hamburg, Antwerpię, Brukselę, Ostendę, Londyn i Paryż. Jedynie stolica Francji zrobiła na nim wrażenie. W 1862 r. otwarte zostało Petersburskie Konserwatorium, gdzie Czajkowski podął regularne studia muzyczne pod kierunkiem Rubinsteina i Zaremby. Studia ukończył w 1865 r. ze srebrnym medalem. Jego pracą dyplomową była kantata oparta na Odzie do radości F. Schillera. Kilka miesięcy później zaczął pracować w Konserwatorium Moskiewskim – pracował tam przez jedenaście lat. Był to okres dużej aktywności twórczej. Powstałe wówczas kompozycje świadczą o dojrzewaniu indywidualnego stylu kompozytora.
Paryż. Pojechał tam z młodszym bratem Modestem w 1867 r. Był to, jak się później okazało, bardzo ważny czas dla twórczości kompozytora. Szczególnie silne wrażenie wywarła na nim opera Carmen wystawiona po raz pierwszy w 1865 r. Zainspirowała ona Czajkowskiego do napisania IV Symfonii i Eugeniusza Oniegina – opery opartej na utworze Aleksandra Puszkina. Jego obsesyjna wręcz fascynacja nasyconą erotyzmem tragedią G. Bizeta zaniepokoiła Modesta, który zabrał brata na wypoczynek do Vichy. Po powrocie z kurortu bracia udali się do Bayreuth w Niemczech, gdzie odbywał się właśnie festiwal wagnerowski. Czajkowski spotkał się tam z Lisztem i Wagnerem. Po powrocie do Moskwy popadł w głęboką depresję.
W roku 1877 otrzymał list od nieznajomej kobiety, Antoniny Iwanowny Milukowej, rozmiłowanej w jego muzyce. Antonina stanowiła typowy przykład zagorzałej fanki – zasypywała Czajkowskiego namiętnymi listami i groziła samobójstwem, jeżeli mistrz nie zgodzi się na spotkanie. Ich ślub odbył się 6 VII 1877 r. Małżeństwo okazało się katastrofą. Już we wrześniu Czajkowski powrócił do Moskwy w bardzo złej kondycji psychicznej. Rozstrój nerwowy był tak silny, że kompozytor usiłował popełnić samobójstwo. W październiku, po decyzji o separacji oraz po kilku konsultacjach z lekarzami, wraz z młodszym bratem Anatolem wyjechał za granicę.
Szwajcaria. W latach 1877-78 ukończył prace nad Eugeniuszem Onieginem i Symfonią f-moll. Mógł poświęcić się całkowicie pracy twórczej dzięki Nadieżdy von Meck – zaprzyjaźnionej mecenasce sztuki, która wspomagała Czajkowskiego materialnie – zaproponowała mu roczną pensję 6 tys. rubli pod warunkiem, że nigdy się nie spotkają. Suma ta pozwoliła kompozytorowi żyć na odpowiednim poziomie.
W 1881 r. rozwiódł się z Antoniną – przypłacił to kilkoma załamaniami nerwowymi.
W latach 1878-92 Czajkowski nieustannie podróżował – po kraju rodzinnym (odwiedzał licznych krewnych i przyjaciół), jak i za granicą. Większość najlepszych dzieł Czajkowskiego powstała właśnie za granicą Podróże umożliwiały mu poznawanie innych muzyków. W 1889 r. w Hamburgu spotkał Johannesa Brahmsa - polubił go jako człowieka, ale jego muzyka wydała się Czajkowskiemu zbyt ponura. Jego gustom muzycznym bardziej odpowiadała twórczość artystów poznanych w Paryżu, m.in. Camille'a Saint-Saensa, Charles'a Gounoda czy Jules'a Masseneta.
W 1890 r. ciężko przeżył nagłe zakończenie korespondencji z Madame von Meck, która przekonana o własnym bankructwie, nieoczekiwanie wstrzymała pensję i zerwała z przyjacielem wszelki kontakt.
Sława Czajkowskiego dotarła do Ameryki, dokąd w maju 1891 r. został zaproszony na cykl koncertów. Na pokładzie statku transatlantyckiego mocno cierpiał na chorobę morską, ale przyjęcie, jakie mu zgotowano w Nowym Jorku, pozwoliło szybko zapomnieć o niedogodnościach podróży. Po czterech koncertach w Nowym Jorku Czajkowski udał się do Baltimore, Waszyngtonu i Filadelfii. Wszędzie witano go owacyjnie, a wielbiciele jego talentu domagali się licznych autografów.
Ostatnią podróż za granicę kompozytor odbył do Anglii w maju 1893 r., gdzie miał dyrygować kolejnymi koncertami. Otrzymał tam honorowy tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Cambridge. Cieszył się z aplauzu, z jakim go przyjmowano, lecz – jak zauważyli jego przyjaciele – wyglądał na bardzo zmęczonego i z widoczną radością powrócił do Rosji.
Czajkowski zmarł 6 listopada 1893 r. w wieku 53 lat. Przez długi czas śmierć artysty okryta była tajemnicą i najczęściej tłumaczona była epidemią cholery, do czego najbardziej przyczyniła się biografia jego brata – Modesta Czajkowskiego, chcącego ukryć niewygodną przeszłość z życia kompozytora. Jednak w świetle najnowszych faktów, powodem śmierci artysty było "wymuszone samobójstwo" wynikające z lęku przed ujawnieniem własnej orientacji homoseksualnej, po tym jak Piotr Czajkowski zainteresował się młodym arystokratą hrabią Stenbok-Fermor. Romans ten miał być odkryty przez stryja hrabiego. Z obawy przed ujawnieniem Piotr miał popełnić samobójstwo na podstawie wyroku orzeczonego przez "sąd honorowy".
Muzyka Czajkowskiego charakteryzuje się doskonałością rzemiosła, łączy osiągnięcia zachodniej techniki kompozytorskiej z pierwiastkami narodowymi. Twórczość symfoniczna jest przykładem połączenia romantycznych założeń programowych z klasyczną jasnością formy.
Ważniejsze kompozycje
· opery
o Wojewoda (Moskwa 1868)
o Oprycznik (Petersburg 1874)
o Kowal Wakuła (Petersburg 1876)
o Eugeniusz Oniegin (Moskwa 1879)
o Mazepa (Moskwa 1884)
o Trzewiczki (gruntowna rewizja Kowala Wakuły) (Moskwa 1887)
o Dama pikowa (Petersburg 1890)
o Dziewica orleańska (Petersburg 1891)
o Jolanta (Petersburg 1892)
· balety
o Jezioro łabędzie (Moskwa 1877)
o Śpiąca królewna (Petersburg 1890)
o Dziadek do orzechów (Petersburg 1892)
· kompozycje orkiestrowe
o symfonie
§ I g-moll "Zimowe marzenia" op. 13 (1868)
§ II c-moll"Małorosyjska" op. 17 (1873)
§ III D-dur "Polska" op. 29 (1875)
§ IV f-moll op. 36 (1878)
§ V e-moll op.64 (1888)
§ VI h-moll zw. Patetyczną op. 74 (1893)
§ Manfried op. 58 (1885)
o poemat symfoniczny: Fatum op. 77 (1868)
o fantazje orkiestrowe
§ Romeo i Julia (1869)
§ Burza op. 18 według Szekspira (1873)
§ Francesca da Rimini op. 32 (1883)
o 4 suity orkiestrowe
§ I d-moll op. 43 (1879)
§ II C-dur op. 53 (1883)
§ III G-dur op. 55 (1884)
§ IV Mozartiana op. 61 (1887)
o suity z baletów
§ Śpiąca królewna op. 66a
§ Dziadek do orzechów op. 71a (1892)
§ Kaprys włoski op. 45 (1880)
koncerty
o Koncert skrzypcowy D-dur
o I Koncert fortepianowy b-moll, op. 23 (1874-1875) - należy do jednych z najbardziej znanych koncertów fortepianowych. Gdy Czajkowski zaproponował zagranie koncertu swojemu koledze z konserwatorium Mikołajowi Rubinsteinowi ten odmówił, ponieważ utwór mu się nie spodobał. Prawykonanie miało miejsce w Bostonie 25 października 1875 r., a solistą był Hans von Bülow.
o II Koncert fortepianowy G-dur, op. 44
o III Koncert fortepianowy Es-dur
o Wariacje rococo na wiolonczelę i orkiestrę
uwertury
o Burza (wg Ostrowskiego) 1864
o Uwertura F-dur (1865)
o Uwertura c-moll (1866)
o Rok 1812 (1880)
o Hamlet (wg Szekspira) 1888
o Wojewoda (wg Mickiewicza) 1891
Bibliografia
Alszwang A., Czajkowski, Warszawa 1979.
www.wikipedia.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz