Stanisław Moniuszko - polski kompozytor, dyrygent, pedagog, organista. Autor około 268 pieśni, operetek, baletów, oper.
Rodzina Moniuszków była drobną, podlaską szlachtą osiadłą od dawna na ziemi mińskiej. Dziad kompozytora, Stanisław Moniuszko (1734-1807), ożeniony z córką rotmistrza województwa nowogródzkiego Ewą Woyniłowiczówną, był sędzią wojskowym Wielkiego Księstwa Litewskiego, człowiekiem światłym i powszechnie poważanym. Zgromadziwszy na dzierżawach, dostawach i pożyczkach dobra pokaźne i niemały majątek, podzielił go przed śmiercią pomiędzy swoich sześciu synów i cztery córki.
Ojciec kompozytora, Czesław Moniuszko (1790-1870), był piątym z kolei dzieckiem sędziego. Walcząc w armii napoleońskiej dosłużył się stopnia kapitana, a wziąwszy dymisję, ożenił się w 1818 roku z Elżbietą Madżarską i zamieszkał w dziedzicznym Ubielu koło Śmiłowicz, niedaleko Mińska.
W dworku w Ubielu urodził się 5 maja 1819 roku Stanisław Moniuszko. Wrażliwość i wyobraźnię artystyczną Moniuszki w latach jego dzieciństwa i młodości kształtowały nie tylko polskie pieśni patriotyczne i historyczne. Od kolebki towarzyszyły mu także śpiewy ludowe - polskie i białoruskie, a nieco później i z litewskim folklorem zetknął się za pośrednictwem czytywanych w domu czasopism. Atmosfera w domu Moniuszki pełna zrozumienia dla sztuki, muzykalność matki przyczyniły się do rozwinięcia zdolności młodego chłopca. Częstym gościem w Ubielu był sławny na ziemiach kresowych "muzykus" Piotr Karaffa-Korbut, nauczyciel muzyki matki kompozytora w latach jej panieństwa. Korbut grał na kilku instrumentach, komponował też nierzadko utwory taneczne.
Początkowo Moniuszko pobierał nauki w Mieciawiczach, w majątku nieżyjącego już wuja Korsaka, gdzie guwernantem jego i dwojga kuzynów był Jakub Jagiełło, kolega Mickiewicza z okresu studiów wileńskich. W sierpniu 1827 roku Czesław Moniuszko wraz z rodziną przeniósł się do Warszawy, by dać synowi możliwość dalszego kształcenia. Stanisław miał wtedy 8 lat. Rodzina zamieszkała na Żoliborzu, na "Górze Spacerowej". Po roku państwo Moniuszkowie przeprowadzili się do Pałacu Staszica na Krakowskie Przedmieście, gdzie młody Staś pod kierunkiem pięciu nauczycieli przygotowywał się do klasy czwartej słynnej wówczas w Warszawie Szkoły Pijarów, gdzie zdał egzaminy końcowe. Nie zaniedbując dalszego kształcenia muzycznego Moniuszki, oddano go pod opiekę młodemu warszawskiemu organiście kościoła protestanckiego A. Freyerowi. Tu w stolicy miał możliwość Moniuszko poznać polską kulturę, polską pieśń ludową. Tutaj zapoznał się w Operze narodowej prowadzonej na wysokim poziomie przez K. Kurpińskiego z europejskim repertuarem operowym. Dane mu było słyszeć też w sali Resursy Kupieckiej tej miary wirtuozów-skrzypków, jak N. Paganiniego, K. Lipińskiego, pianistów: J.N. Hummla, M. Szymanowską.
Jesienią 1830 roku, po trzyletnim pobycie w Warszawie, rodzina Moniuszków przeniosła się do Mińska. Zamieszkali na rogu ulic Wołowskiej i Dominikańskiej, w drewnianym domu naprzeciw kościoła Dominikanów, później na Wysokim Rynku. W latach 1831-1834 Stanisław Moniuszko uczęszczał do mińskiego gimnazjum, jednak opuszcza szkołę po ukończeniu klasy szóstej. Oficjalnym powodem były problemy zdrowotne, Moniuszko od dzieciństwa był chorowity i wątły, istotniejszą przyczyną był fakt szerzącej się rusycyzacji rządowych szkół mińskich. Moniuszko mimo opuszczenia szkoły oficjalnej, pobierał nauki w domu, pod okiem stryja Kazimierza, natomiast po jego śmierci w 1836 roku, kształcił się samodzielnie. Nie zaniedbała rodzina dalszego kształcenia muzycznego Moniuszki. Muzycznym jego nauczycielem był w Mińsku D. Stefanowicz. Jakkolwiek nie był on muzykiem wysokiego lotu, miał jednak talent pedagogiczny i swoje umiłowanie muzyki umiał przelać na ucznia. Moniuszko stwierdzał, że to jemu zawdzięczał zainteresowanie się zawodem muzyka.
W 1836 młody Moniuszko wraz ze stryjem Aleksandrem udał się na kilka miesięcy do Wilna. Podczas tego pobytu najprawdopodobniej siedemnastoletni Moniuszko poznał młodszą o rok od siebie Aleksandrę Mollerównę, wkrótce potem nastąpiły zaręczyny, mimo iż ojciec był przeciwny, marzył o dobrej koligacji i karierze urzędnika dla swojego jedynaka. Matka Aleksandry wyraziła zgodę na małżeństwo pod warunkiem zdobycia przez przyszłego zięcia konkretnego zawodu. Przybył więc nowy bodziec do nauki. Stanisław robił szybko postępy pod okiem prywatnych nauczycieli, coraz bujniej zaczął też rozwijać się talent muzyczny chłopca.
We wrześniu 1837 roku Moniuszko wyjeżdża do Berlina - na studia muzyczne pod kierunkiem Karola Fryderyka Rungenhagena, ówczesnego dyrektora berlińskiej "Singakademic" - akademii śpiewania. Rungenhage zorientowawszy się jak duży talent ma Moniuszko zaczął wprowadzać go w tajniki praktyki muzycznej. Okres berliński to nie tylko sumienne studia nad doskonaleniem warsztatu pracy, ale także wesołe i beztroskie chwile spędzane w gronie serdecznych przyjaciół. Młodych łączył dziesiątki wspólnych spraw, szczególnie silną więź jednak stworzyło zorganizowanie przez Moniuszkę małego zespołu śpiewaczego.
W roku 1838 berlińska firma Bote und Bock wydała Trzy śpiewy Moniuszki do słów Mickiewicza (Sen, Niepewność i Moja Pieszczotka). Są to pierwsze drukowane utwory młodego kompozytora. W dwa lata później to samo wydawnictwo opublikowało balladę Moniuszki (również do słów Mickiewicza) Trzech Budrysów. Utwory te przynoszą młodemu autorowi duże uznanie. W tym samym czasie powstaje także I kwartet smyczkowy, dedykowany później Józefowi Elsnerowi. Kompozytorski debiut nie uszedł uwagi recenzentów i krytyków muzycznych. Pierwsze pieśni Moniuszki doczekały się pochlebnej recenzji.
W połowie lipca 1840 roku Moniuszko wraca ze studiów berlińskich do kraju, 25 sierpnia zaś odbył się w Wilnie na Antokolu jego ślub z ukochaną Aleksandrą, po czym na 18 lat osiadł w Wilnie. Ówczesne Wilno po zamknięciu Uniwersytetu i Akademii Medycznej w wyniku represji po powstaniu listopadowym zatraciło bujne kiedyś życie intelektualne. Miasto filomatów i polskiego romantyzmu stało się sennym zaściankiem. Działalność swoją Moniuszko rozpoczął od ożywienia wileńskiego życia koncertowego. Był m.in dyrygentem dorywczych koncertów symfonicznych. Objął też w 1840 roku stanowisko organisty w kościele św. Jana, które piastował przez 2 lata. Ze względów finansowych zdecydował się Moniuszko udzielać lekcji muzyki miejscowej młodzieży. Moniuszko zainteresował się także twórczością sceniczną - zaczął komponować operetki. Pisał ich dużo. Między innymi w tym okresie powstały: Nowy Don Kichot, Karmaniol czyli Francuzi lubią żartować, Loteria, Woda cudowna.
W roku 1842 wyjeżdża Moniuszko po raz pierwszy do Petersburga, spodziewając się tam otrzymać stanowisko odpowiadające jego aspiracjom artystycznym. Starania jego jednak kończą się fiaskiem. Artysta wraca do Wilna, udziela prywatne lekcje muzyki i sporadycznie występuje jako dyrygent, głównie w Teatrze Wileńskim. Okres ten to najważniejszy w życiu i twórczości Moniuszki. W środowisku bowiem wileńskim krystalizuje się ostatecznie indywiduwalność twórcza artysty i z tego również czerpie Moniuszko dla swej sztuki impulsy o zasadniczym znaczeniu. W Petersburgu Moniuszko bywa jeszcze w 1849 i 1856 roku.
W środowisku artystycznym Wilna znajduje Moniuszko wielu przyjaciół. Serdeczne stosunki łączą go z artystami teatru. Przyjaźń zawiązuje się między Moniuszką a sąsiadującym z nim w domu teściów drem Julianem Titiusem, filantropem i społecznikiem. Głęboką sympatią darzy kompozytor Aleksandra Walickiego, późniejszego jego biografa. Bliskie kontakty utrzymuje także ze Stanisławem Rosołowskim - lekarzem i poetą, wielkim altruistą, z poetą Władysławem Syrokomlą, z wybitnym muzykiem i śpiewakiem Achillesem Bonoldim, z Edwardem Ilcewiczem, z aktorem i powieściopisarzem Emilem Deryngiem oraz rodziną Romerów, która przez kilka lat pokoleń odgrywała dużą rolę w życiu artystycznym Wilna. Przyjaźń z karykaturzystą Alfredem Romerem cenił sobie Moniuszko szczególnie. Do nastrojowych i wymownych tekstów Władysława Syrokomli napisał Moniuszko kilkanaście pieśni solowych, wśród nich klejnot polskiej literatury wokalnej - sławną Pieśń wieczorną, fragmenty opery Sen i nie ukończoną kantatę Rok w pieśni.
W 1858 Moniuszko przeprowadza się do Warszawy. Obejmuje tam stanowisko dyrektora Opery polskiej. W Warszawie rozpoczyna się nowy okres w jego życiu, obejmujący drugą połowę jego twórczości. W tym czasie Moniuszko wystawił operę Flis. Szkicując jednocześnie wystawioną 10 lat później nową operę Paria, pracował równocześnie intensywnie nad nową operą pt. Hrabina. Korzystając ze zdobytego uznania postanowił spopularyzować swoje dawniejsze dzieła, m.in operetkę Cyganie pod nowym tytułem Jawnuta oraz nieznane swoje kantaty Milda i Nijoła. Niestety bujny okres twórczości powoli się kończył. Akcentem końcowym była premiera jednoaktowej opery Verbum Nobile wystawionej w Nowy Rok 1861. Zbliżał się dłuższy okres przerwy w twórczości dramatycznej.
Po powstaniu styczniowym 1863 roku naród pogrążył się w najgłębszej żałobie. Mimo, że osobiście nie brał w nim udziału to bardzo je przeżywał. Czuł, że musi zdobyć się na dzieło. Tym dziełem miał być Straszny Dwór. Moniuszko pracował na nim 4 lata, premiera odbyła się w 1865 roku. Opera ta zdobyła pełne uznanie narodu. W 1867 powstają Sonety Krymskie.
4 czerwca 1872 roku na zawał serca zmarł Stanisław Moniuszko. Śmierć 33-letniego artysty była dla jego rodziny ciosem. Pogrzeb odbył się 7 czerwca po uprzednim przewiezieniu zwłok do Kościoła Św. Krzyża. Już od wczesnych godzin rannych gromadziły się tłumy, żeby towarzyszyć Moniuszce w jego ostatniej drodze na cmentarz Powązkowski.
Wybrane dzieła:
Opery:
Halka (premiera wersji 2-aktowej 1848, wersji 4-aktowej 1858)
Sen Wieszcza (nieukończona, pisana w latach 1852-1853)
Flis (premiera 1858)
Rokiczana (nieukończona, pisana w latach 1858-1859)
Hrabina (premiera 1859)
Verbum nobile (premiera 1861)
Straszny dwór (premiera 1865)
Paria (premiera 1868)
Trea (nieukończona, pisana w roku 1872)
Sielanka Cyganie czyli Jawnuta wg Kniaźnina (wyst. Wilno 1852, nieukończona, pisana ok. 1848)
Balety:
Monte Christo (1866)
Na kwaterunku (1868)
Figle szatana (1870)
Operetki:
’’Loteria’’ (ok. 1840)
Żółta szlafmyca (1841)
’’Jawnuta’’ (1850)
’’Bettly’’ (1852)
Beata (1870 lub 1871)
Ballady:
Dziad i Baba
Czaty
Trzech Budrysów
Lirnik Wioskowy
Kantaty:
cztery Litanie Ostrobramskie (1843-1855)
Milda (tekst - fragm. "Witoloraudy" Józefa Ignacego Kraszewskiego) 1848
Nijoła (tekst jw.) po 1848
Widma (tekst - "Dziadów część II" Adama Mickiewicza) ok. 1852
Sonety krymskie (tekst - wybrane 8 sonetów Adama Mickiewicza) 1867
Uwertury koncertowe:
Bajka
Kain
Uwertura wojenna
Pieśni:
Ojcze z niebios, Boże Panie
Dziad i baba
Pieśń wieczorna
Znaszli ten kraj (2 wersje)
Trzech budrysów
Prząśniczka
Złota rybka
Krakowiaczek
Świtezianka
Bibliografia:
- Łaniec Stanisław, Stanisław Moniuszko (1819-1872):biografia historyczna, Olsztyn 2008.
- Przybylski Tadeusz, Stanisław Moniuszko 1819-1872, Warszawa 1975.
- Radziński Witold, Moniuszko i jego muzyka, Warszawa 1988.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz