Historia i kultura: Wojciech Kilar

Wojciech Kilar to jeden z najbardziej popularnych polskich kompozytorów. Tworzy muzykę klasyczną i filmową od ponad 50 lat. Odniósł wielkie sukcesy zarówno w Polsce jak i za granicą. Jest autorem muzyki do ponad 130 filmów.

Życiorys: Urodził się 17 lipca 1932 roku we Lwowie. Jego ojciec był lekarzem, matka zaś aktorką teatralną. Jako dziecko, z wielką niechęcią brał lekcje gry na fortepianie, jednak po przymusowym wysiedleniu ze Lwowa w 1945 roku kontynuował naukę gry na fortepianie w Państwowej Średniej Szkole Muzycznej nr 2 w Rzeszowie. Jako pianista zadebiutował w 1947 roku na konkursie Młodych Talentów, wykonując własne Dwie miniatury dziecięce. W latach 1947 - 1948 uczęszczał do Państwowego Liceum Muzycznego w Krakowie, natomiast w latach 1948 - 1950 do Państwowego Liceum Muzycznego w Katowicach. W Katowicach też rozpoczął studia w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. Studiował u Władysławy Markiewiczówny (fortepian), Artura Malawskiego (teoria muzyki) i Bolesława Woytowicza (fortepian i kompozycja). Dyplom ukończenia studiów z najwyższym odznaczeniem otrzymał w 1955 roku. W latach 1955 - 1958 był asystentem Bolesława Woytowicza w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej. W 1957 roku uczestniczył w Międzynarodowych Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadt. Natomiast w latach 1959 - 1960 jako stypendysta rządu francuskiego kształcił się w Paryżu.

Wojciech Kilar zadebiutował w końcu lat 50 - tych na pierwszych edycjach festiwalu Warszawska Jesień. Początkowo jego twórczość pozostawała pod wpływem polskiego i europejskiego neoklasycyzmu. Kompozytor sięgał do klasycznych form i gatunków, ale także do klasycznej melodyki, orkiestry i brzmienia. Czerpał z twórczości Béli Bartóka, Igora Strawińskiego, Dymitra Szostakowicza, Siergieja Prokofiewa. W 1960 roku za odę Béli Bartók in memoriam otrzymał nagrodę fundacji L. Boulanger w Bostonie.

Od początku lat 60 - tych współtworzył z Krzysztofem Pendereckim i Henrykiem Góreckim nową, polską szkołę awangardową oraz nowy kierunek we współczesnej muzyce zwany sonoryzmem, nawiązywał do serializmu i dodekafonii. Ważne utwory z tego okresu to: oparty na wierszu Rilkego Herbsttag, jazzujący Riff 62, Générique , Diphtongos na chór mieszany i orkiestrę, dodekafoniczny Springfield Sonnet oraz Training 68 na klarnet, puzon, wiolonczelę i fortepian, oraz minimalistyczno - sonorystyczne Upstairs-Downstairs na dwa chóry dziecięce i orkiestrę.

W połowie lat 70 - tych Kilar uprościł swój język muzyczny, zaczął coraz wyraźniej nawiązywać do tradycji, w jego muzyce pojawiły się inspiracje ludowe i religijne. Punktem zwrotnym był Krzesany. Ważne dzieła z tego okresu to: Przygrywka i kolęda na cztery oboje i smyczki, Bogurodzica na chór mieszany i orkiestrę, Kościelec 1909 - poemat symfoniczny napisany na 75-lecie Filharmonii Narodowej, nawiązujący do tragicznej śmierci Mieczysława Karłowicza, Siwa mgła na baryton i orkiestrę, Exodus, Angelus na sopran, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną, Orawa na orkiestrę kameralną, a także Preludium chorałowe.

Z okazji przypadającego Jubileuszu 100 - lecia Filharmonii Warszawskiej, na zamówienie jej dyrektora Kazimierza Korda, Wojciech Kilar skomponował mszę w intencji pokoju na nowe tysiąclecie: Missa pro pace (A. D. 2000) na sopran, alt, tenor, bas, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną. Światowe prawykonanie miało miejsce 12 stycznia 2001 roku w Filharmonii Narodowej w Warszawie. Dzieło przyjęto z wielkim entuzjazmem. Stało się również tematem książki artystycznej wydanej przez twórcę Jacka Wdzięczaka. Pomimo entuzjazmu części publiczności, te religijne utwory u wielu krytyków wywołały konsternację swoją prostotą, a nawet prymitywizmem, a Stefan Kisielewski styl ten nazwał socrealizmem liturgicznym nawiązując tym samym do panegirycznych kantat pisanych w czasach stalinowskich.

Niekwestionowaną jest pozycja Kilara jako jednego z najwybitniejszych kompozytorów muzyki filmowej. Napisał muzykę do ponad 130 filmów. Jego przygoda z filmem zaczęła się w 1958 roku, kiedy napisał muzykę do Narciarzy N. Brzozowskiej. Współpracował z Andrzejem Wajdą (Ziemia obiecana - 1974; Pan Tadeusz - 1999), Kazimierzem Kutzem (Nikt nie woła - 1960; Sól ziemi czarnej - 1969; Perła w koronie - 1971; Śmierć jak kromka chleba - 1994), Stanisławem Różewiczem (Westerplatte - 1967; Samotność we dwoje - 1968), Wojciechem Hasem (Lalka - 1968), Tadeuszem Konwickim (Salto - 1965), Markiem Piwowskim (Rejs - 1970), Krzysztofem Kieślowskim (Przypadek - 1981), Romanem Polańskim (Dziewiąte Wrota - 1999; Pianista - 2002), Krzysztofem Zanussim (począwszy od Struktury kryształu stworzył muzykę do niemal wszystkich filmów tego reżysera). Album z muzyką do filmu Pan Tadeusz został uhonorowany Platynową Płytą za 20 tysięcy sprzedanych egzemplarzy.

W 1992 roku Wojciech Kilar trafia do Hollywood. Wtedy to Francis Ford Coppola zaproponował mu napisanie muzyki do filmu Dracula. Ścieżka ta odniosła wielki sukces, a kompozytor otrzymał za nią Nagrodę Amerykańskiego Stowarzyszenia Kompozytorów, Autorów i Producentów ASCAP Award 1992 w Los Angeles oraz nagrodę Best Score Composer for a 1992 Horror Film w San Francisco. W 1995 roku napisał muzykę do filmu Romana Polańskiego pt. Śmierć i Dziewczyna, z Sigourney Weaver w roli głównej. Rok później skomponował muzykę do filmu Portret Damy w reżyserii Jane Campion. W 1999 roku, po raz kolejny współpracuje z Romanem Polańskim, tworząc muzykę do horroru Dziewiąte Wrota. Poza tym jego muzykę można usłyszeć w takich filmach jak: Truman Show oraz Miasto Aniołów.

Nagrody i wyróżnienia:

1960 - Nagroda kompozytorska imienia Lili Boulanger
1967 - Nagroda Ministra Kultury i Sztuki II stopnia
1970 - Czerwone i Złote Łagów (LLF) nagroda za muzykę
1971 - Romantyczni Łagów (LLF) nagroda za muzykę
1971 - Nagroda Województwa katowickiego
1973 - Szklana Kula Cork (MFF) nagroda za muzykę
1975 - Bilans Kwartalny Gdynia (FPFF) nagroda za muzykę
1975 - Linia Gdynia (FPFF) nagroda za muzykę
1975 - Ziemia Obiecana Gdynia (FPFF) nagroda za muzykę
1975 - Znikąd Donikąd Gdynia (FPFF) nagroda za muzykę
1975 - Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia w dziedzinie muzyki za całokształt twórczości kompozytorskiej, a zwłaszcza za utwory inspirowane polską muzyką ludową
1975 - Nagroda miasta Katowice
1975 - Nagroda Województwa katowickiego
1975 - Nagroda Związku Kompozytorów Polskich
1978 - Spirala Gdynia (FPFF) nagroda za muzykę
1980 - Nagroda Województwa katowickiego
1980 - Nagroda Państwowa I stopnia za całokształt twórczości kompozytorskiej
1984 - Nagroda Fundacji im. A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku
1991 - Nagroda Przewodniczącego Komitetu Kinematografii za muzykę w dziedzinie filmu fabularnego
1992 - Bram Stoker's Dracula Nagroda ASCAP dla najlepszej partytury filmowej
1992 - Bram Stoker's Dracula Nagroda Best Score Composer for a 1992 Horror Film w San Francisco
1993 - Nagroda Stowarzyszenia Kompozytorów Amerykańskich za muzykę do filmu Bram Stoker's Dracula
1997 - Nagroda Artura przyznawana przez Muzeum Kinematografii w Łodzi
1998 - 16 października na ulicy Piotrkowskiej w Łodzi odsłonięto gwiazdę Kilara w Alei Gwiazd
1999 - Tytuł doctora honoris causa Uniwersytetu Opolskiego
1999 - Platynowa Płyta za album z muzyką do filmu Pan Tadeusz za 20 tysięcy sprzedanych egzemplarzy
2000 - Pan Tadeusz Orzeł, Polska Nagroda Filmowa w kategorii: najlepsza muzyka
2000 - Pan Tadeusz (TP SA Music and Film Festival) nominacja do nagrody "Philip Award" w kategorii: muzyka oryginalna i adaptowana w polskim filmie
2000 - Pan Tadeusz Złota Kaczka przyznawana przez pismo Film w kategorii: najlepsza muzyka do filmu polskiego
2000 - Tydzień z życia mężczyzny Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nominacja) w kategorii: najlepsza muzyka
2000 - Złote Berło nagroda Fundacji Kultury Polskiej
2001 - Życie jako śmiertelna choroba przenoszona drogą płciową Orzeł, Polska Nagroda Filmowa w kategorii: najlepsza muzyka
2001 - Nagroda Philip Award za całokształt twórczości na III TP S.A. Music & Film Festival
2001 - Nagroda Wielka Fundacji Kultury
2002 - Nagroda Towarzystwa Przyjaciół Śląska
2002 - Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski w uznaniu wybitnych zasług dla kultury narodowej, za osiągnięcia w pracy twórczej
2003 - Suplement Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nominacja) w kategorii: najlepsza muzyka
2003 - The Pianist Bafta (Nagroda Brytyjskiej Akademii Sztuki Filmowej) nominacja w kategorii: najlepsza muzyka
2003 - The Pianist Orzeł, Polska Nagroda Filmowa w kategorii: najlepsza muzyka
2003 - The Pianist Cezar (Nagroda Francuskiej Akademii Sztuki Filmowej) w kategorii: najlepsza muzyka
2003 - Zemsta Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nominacja) w kategorii: najlepsza muzyka
2003 - Nagroda SuperWiktor 2002
2003 - Złota Kaczka w kategorii: najlepsza muzyka do filmu polskiego za rok 2002
2003 - Nagroda Ministra Kultury i Sztuki w dziedzinie muzyki
2004 - Nagroda telewizji Polonia za sławienie Polski i polskości na świecie
2006 - Persona non grata Orzeł, Polska Nagroda Filmowa (nagroda) w kategorii: najlepsza muzyka